نشان

        اسان جي ڳالهين جي نه ابتدا هوندي آهي ۽ نه انتها. ڪڏهن ته پهرن جا پهر ڳالهائيندا آهيون. زندگيءَ جي باري ۾ ۽ موت جي باري ۾، خوشين جي باري ۾ ۽ غمن جي باري ۾، خوابن جي باري ۾ ۽ ڪڏهن وري ڪلاڪن جا ڪلاڪ خاموش هلندا رهندا آهيون. ويران رستن تي. اُداس وڻن جي هيٺان! اهڙي حياتي، جنهن جو وڏو حصو اسان پنهنجي وجود جي منتشر حصن کي ميڙيندي ۽ ان ڪوشش ۾ ناڪام ٿيندي گذاري ڇڏيو آهي ۽ باقي حصو جيڪو محدود ۽ مختصر آهي ان ڪوشش ۾ گذري ويندو.

        ڪالھ اسين ڪلفٽن تائين پنڌ ويا هياسين ۽ سمنڊ جي ڪناري تي قدمن جا نشان ڇڏي موٽي آيا هئاسين. واٽ تي خاموشي کي ٽوڙيندي، سنڌوءَ هڪ جملو ڳالهايو هو. هُن چيو هو، “وقت جي وير اسان جي قدمن کي لٽي ڇڏيندي.”

        “ها، وقت جي وير قدمن جي عارضي نشانن کي لٽي ڇڏيندي آهي.” سنڌوءَ ڏانهن ڏسندي چيو هيم، “تو ۽ مون موهن جي دڙي ۾ جڏهن اُهو شهر آباد هو، قدمن جا نشان ڇڏيا هيا. اُهي نشان اڃان تائين اُتي موجود آهن. وقت جي وير عشق جي عبادتگاهن ۾ ڪيل سجدن جي محرابن کي لٽي نه سگھندي آهي.”

        سنڌوءَ ٿڌو ساھ کڻندي چيو هو. “تون ماضي جو ذڪر پيو ڪرين.”

        “عشق جو عبادتگاھ ويران نه ٿيو آهي. سنڌو.” چيو هيم، “مان زمان حال جي ڳالھ پيو ڪريان.”

        بس اهڙيون هونديون آهن اسان جون ڳالهيون، جن کي نه منڍ هوندو آهي ۽ نه پڇاڙي! ماڻهو اسان جون ڳالهيون ٻڌي منجھي پوندا آهن. کين اسان جون ڳالهيون سمجھ ۾ نه اينديون آهن ۽ پوءِ هو اسان جي ڳالهين مان هزارين معنائون ڪڍندا آهن.

        ڪلفٽن کان پنڌ موٽيا هئاسين. صدر تائين پهچندي ٿڪجي پياسين. ايلفيءَ مان لگهندي هڪڙي ٻارڙي کي ڏٺوسين. فيشن آرڪيڊ جي ٻاهران فٽ پاٿ تي پراڻا ڪلينڊر رکي ويٺو هو ۽ ڪلينڊرن مان تصويرون ڪپي وڪڻي رهيو هو. سنڌو ٻارڙي وٽ بيهي رهي. پراڻن ڪيلينڊرن ڏانهن ڏسندي رهي. پوءِ هيٺ جھُڪي هڪ پراڻي ڪيلينڊر مان ڪپيل تصوير مون کي ڏيکاريندي پڇيائين، “ڪيئن آهي؟”

        بيخياليءَ ۾ چيم، “ٺيڪ آهي، سٺي آهي.”

        ڇوڪري کان تصوير جي قيمت پڇي کيس هڪ روپيو ڏنائين. تصوير خريد ڪري ورتائين. مون عجب مان ڏانهنس ڏٺو. پڇيومانس، “تصوير ڇو ورتي اٿئي؟”

        جواب ڏنائين، “توکي پسند جو آهي!”

        “مونکي!” مان حيران ٿيم.

        “ها، توئي ته چيو هو نه، ته هيءَ توکي پسند آهي.”

        “مونکي مٿي ۾ ٻيون مصيبتون گھٽ لڳل آهن، جو هينئر ڇوڪرين جون تصويرون گڏ ڪندس!”

        “ڪهڙي خبر!”

        “مون کي ميوزيم کولڻو ناهي.”

        “بس!” سنڌوءَ چيو، “مون تنهنجي واتان اهو جملو ٻڌڻ پئي چاهيو. مون کي تنهنجي باري ۾ سڀ خبر آهي.”

        دل جو ڪعبو انيڪ بتن سان آباد هو، سنڌو.” مون ڏانهنس ڏسندي چيو ۽ “جڏهن کان مون کي هڪ معبود مليو آهي، تڏهن کان مون دل جي ڪعبي جا سمورا بت ڀڄي ڇڏيا آهن.

        سنڌو اُداس نظر سان مون ڏي ڏٺو.

        چيم، “جڏهن مان نه هوندس سنڌو، تڏهن سنڌ جا مرثيه گو شاعر توسان منهنجي بي پناھ محبت جا نوحه لکندا منهنجي چاهت کي ڳائيندا.”